Op de vrijeschool spelen kinderen met natuurlijke materialen, ze bewegen veel, ze gaan zo vaak mogelijk naar buiten. Maar waarom eigenlijk? Dat hangt samen met de prominente plaats die de zintuigen innemen binnen de antroposofie.

Twaalf zintuigen

Want onze zintuigen, wat zijn ze belangrijk. We ruiken, proeven, tasten, horen, en we zien. Alles wat we ervaren, ervaren we via en dankzij onze zintuigen. Binnen de antroposofie heeft Rudolf Steiner een uitgebreide zintuigleer ontwikkeld. Hij onderscheidt niet vijf, maar zelfs twaalf zintuigen en geeft ze ieder een grote betekenis mee als poorten van de ziel. De auteur van “De twaalf zintuigen”, huisarts en vrijeschoolarts Albert Soesman (1914-2007), heeft over de antroposofische zintuigleer vele cursussen en lezingen gegeven, die uiteindelijk in de vorm van dit boek zijn uitgegeven. Het is in de loop der jaren steeds herzien; ik heb de zesde druk uit 2014.

Inleiding in de antroposofie

“De twaalf zintuigen” gaat uitvoerig in op de zintuigleer. Het doet dat zelfs zo uitgebreid, dat het algemeen beschouwd wordt als een goede inleiding op de antroposofie. Lees je dit boek, dan leer je via het gedachtegoed over de zintuigen wat de antroposofie is, en dat is ook precies de opzet van de auteur. Droge kost? Nee, wel zware. Gelukkig was de auteur gezegend met een groot gevoel voor humor. Hij vraagt je bijvoorbeeld rustig om je eens voor te stellen dat je een naakte worm bent, om je daarna een perfecte en heel goed te begrijpen uitleg te geven van de tastzin. Echt!

Zes delen

Het boek bestaat uit zes delen, ontstaan uit de lezingen. Ik geef een overzicht van Soesmans uitleg, dat binnen de beknoptheid van een recensie nooit recht kan doen aan de rijkdom van de informatie:

1. Eerste lezing: De tastzin en de levenszin Soesman legt uit hoe de tastzin je bewust maakt van je lichamelijkheid en hoe de levenszin je informatie geeft over hoe het met je gaat.
2. Tweede lezing: De zelfbewegingszin en de evenwichtszin Dat je zelf kunt bewegen, met je lichaam maar ook in het grotere perspectief van je leven, daarbij helpt de zelfbewegingszin, zegt Soesman. De evenwichtszin maakt de staande houding mogelijk en is daarmee voorwaarde om te kunnen beseffen dat je bestaat.
3. Derde lezing: De reuk en de smaak De reuk brengt een moreel oordeel met zich mee, de smaak helpt om te bepalen of dat wat je toelaat goed voor je is.
4. Vierde lezing: De gezichtszin en de temperatuurzin Het oog, rechtstreeks ontstaan uit je hersenen, brengt je in contact met de ziel van de wereld, maar ook met je eigen ziel. De temperatuurzin geeft de gewaarwording van deelname aan de wereld, of juist van uitsluiting.
5. Vijfde lezing: Het gehoor Via de embryonale ontwikkeling van de mens legt Soesman uit hoe je gehoor het mogelijk maakt dat je kunst kunt scheppen.
6. Zesde lezing: De spraakzin, de voorstellingszin en de ik-zin  Met de taal brengen we, zegt de zintuigleer, de scheppingskrachten op aarde, de voorstellingszin hebben we nodig om onze ideeën in de wereld te brengen. De ik-zin houdt in dat je jezelf, maar ook de ander, als individu kunt beleven. Daardoor is ontmoeting mogelijk, en ook dat je waarachtigheid en onwaarachtigheid van elkaar kunt onderscheiden. Esoterie speelt een grote rol in dit hoofdstuk; de zintuigleer gaat ervan uit dat de mens deze zintuigen heeft en kan gebruiken door de werking van kosmische wezens zoals aartsengelen.

Na het laatste deel volgen nog een slotbeschouwing, een nawoord en een aantal schema’s die onder andere duidelijk  weergeven hoe de zintuigen gegroepeerd zijn binnen de antroposofische zintuigleer en hoe elk zintuig met een sterrenbeeld verbonden is. In de slotbeschouwing blijkt dat het in de antroposofische zintuigleer draait om de verbinding van de mens met de kosmos, en dat die verbinding een religieuze is.

Mijn eigen mening over “De twaalf zintuigen”

Al lezend verviel ik van de ene verbazing in de andere. De antroposofische visie op de zintuigen is namelijk vaak verrassend en origineel. Ik had bijvoorbeeld gedacht dat de tastzin het zintuig van de verbinding is, maar niets is minder waar: het is juist door de tastzin dat je kunt ervaren dat je van anderen afgescheiden bent, legt Soesman uit. Ik had me ook vaak bedacht dat je best kunt voelen hoe het met je gaat, maar dat we geen naam hebben voor die gewaarwording. En nu blijkt dat Steiner hier wel degelijk een benaming voor heeft gevonden: hij noemt dit de levenszin. En zo zijn er nog vele andere voorbeelden. Altijd interessant om te lezen en te overdenken.

Tip: neem de tijd voor het lezen en overdenken

Door de uitvoerige informatie en de voor mij nieuwe invalshoek vond ik het boek niet heel gemakkelijk te verteren.  Dat is jammer, want ik kreeg de neiging om het dan maar weg te leggen. Toch vond ik dat zonde, en ben ik doorgegaan. Ik heb gemerkt dat het belangrijk is om er de tijd voor te nemen en ook om na te denken over wat je leest. Liever een paar bladzijden lezen en er dan over nadenken, dan een heel deel achter elkaar uitlezen en achteraf niet meer precies weten wat er ook alweer gezegd werd. Het mooie is vooral dat het boek, ook al kun je net als ik misschien niet in alles meegaan, toch steeds tot denken aanzet. Het boek is een prima uitleg van de antroposofische zintuigleer.

Microkosmos en macrokosmos

De laatste hoofdstukken zijn in wezen godsdienstig. Dat komt, legt Soesman uit, omdat alles in feite draait om het verbinden van de microkosmos (de mens) met de macrokosmos en dat is een religieuze verbinding.  Ben je spiritueel ingesteld, zoals ik, dan voel je je daardoor zeker aangesproken. Zeker ook omdat het gaat om het echt aanwezig zijn in de wereld, en dat is in onze drukke tijden met al onze afleiding en verdoving een belangrijk aandachtspunt. Het boek heeft me geholpen om bewuster te worden, ook al kan ik echt niet overal in meegaan.

Mooi eindeffect

Het grote cadeau van “De twaalf zintuigen” zat voor mij in het einde. De laatste alinea’s brengen de voorgaande delen met elkaar in verband, en ineens vallen alle puzzelstukjes op hun plaats. Je gaat begrijpen vanuit welk idee de zintuigen zijn benoemd en met elkaar in verband gebracht, welke rol ze ieder voor zich spelen binnen het grote geheel, of mooier gezegd: welke dans ze samen uitvoeren. Een prachtig effect, en het maakt dat ik meteen zin heb om “De twaalf zintuigen” nog eens te gaan lezen!

De twaalf zintuigen, leraren van de mensheid
Albert Soesman

Zesde druk, 2014, Uitgeverij Christofoor, Zeist
ISBN 9789060384244
Prijs € 22,50

Lees meer…